Page 32 - journal-14-proceeding

บทคัดยอประกวดผลงานวิชาการประจําปการแพทยแผนไทย การแพทยพื้นบาน และการแพทยทางเลือกแหงชาติ ครั้งที่ 14

OP60R2R0063 ตํารับยาสมุนไพรหมอพื้นบานในการกระตุนน้ํานมมารดาหลังคลอด
กรณีศึกษาหมอพื้นบาน อําเภอยางสีสุราช จังหวัดมหาสารคาม

สุภาพร ปญญาวงษ , สรัญญา คุมไพฑูรย
กลุมงานการแพทยแผนไทยและการแพทยทางเลือก โรงพยาบาลยางสีสุราช จังหวัดมหาสารคาม

หลักการและเหตุผล จากการสํารวจขอมูลหมอพื้นบานอ.ยางสีสุราชตั้งแตปพ.ศ.2557–พ.ศ.2558 พบวามีหมอพื้นบาน
194 ราย จึงไดถอดองคความรูหมอพื้นบานพบหมอสมุนไพรจํานวน 36 คน ที่ปจจุบันยังรักษาและดูแลในชุมชน และ
พบวามีตํารับยาสมุนไพรพื้นบานในการดูแลรักษาผูปวยแยกตามกลุมอาการได 31 กลุมอาการ 130 ตํารับซึ่งตํารับที่
ไดรับความเชื่อถือและใชในชุมชนมากขนานหนึ่งคือตํารับกระตุนน้ํานมซึ่งมารดาหลังคลอดยังใชสมุนไพรพื้นบานในการ
กระตุนน้ํานมหลังกลับจากโรงพยาบาล ผูวิจัยสนใจที่จะศึกษาภูมิปญญาหมอสมุนไพรพื้นบานตํารับยาสมุนไพรพื้นบาน

กระตุนน้ํานมมารดาหลังคลอดไปใชในพื้นที่ตอไป

วัตถุประสงค เพื่อศึกษาตํารับยาสมุนไพรหมอพื้นบานในการกระตุนน้ํานมมารดาหลังคลอด อําเภอยางสีสุราช จังหวัด
มหาสารคาม

วิธีดําเนินการ การวิจัยนี้เปนการวิจัยเชิงคุณภาพมีขั้นตอนการวิจัยคือสํารวจขอมูลหมอพื้นบานแบบ Snow ball รวม
เสวนาแลกเปลี่ยนเรียนรูรวมกับหมอพื้นบานเพื่อคนหาหมอสมุนไพรหลังจากนั้นทําการถอดบทเรียนโดยการสัมภาษณ
เชิงลึกและสํารวจปาเพื่อคนหาสมุนไพรในตํารับและติดตามสังเกตการณการใชตํารับยากระตุนน้ํานมมารดาหลังคลอด

63 คน เปนเวลา 1 ป ทําการวิเคราะหตํารับยาคัดเลือกสมุนไพรมาตั้งตํารับกลาง โดยผานความเห็นชอบของหมอ
พื้นบานทั้ง 7 ทาน เครื่องมือที่ใชในการวิจัย ไดแกแบบสํารวจขอมูลหมอพื้นบานสมุนไพร แบบสํารวจตํารับยาพื้นบาน/
สมุนไพรพื้นบาน แบบสังเกตแนวคําถามการสัมภาษณเชิงลึก วิเคราะหขอมูลเชิงคุณภาพโดยตรวจสอบขอมูลแบบสาม
เสาและทําการวิเคราะหเนื้อหา

ผลการศึกษา ในการศึกษาครั้งนี้ พบหมอพื้นบานสมุนไพรที่ยังมีการใชตํารับยากระตุนน้ํานมจํานวน 7 ทาน ไดตํารับยา
จํานวน 7ตํารับ วิเคราะหสรรพคุณทางยาไดวาตํารับยาบํารุงน้ํานมที่เปนตัวยาตรงที่ชวยในการกระตุนน้ํานม ไดแก พวง
พี่ นมสาว ตองแลง ตัวยาชวยในการขับน้ําคาวปลาและทําใหมดลูกเขาอูเร็ว ไดแก สมัด สองฟา วานทรหด ขาตน อีตู

ตัวยาที่ปองกันอาการ เชน ไขปวดศีรษะวิงเวียน ทองขึ้นอืดเฟอ บํารุงหัวใจบํารุงกําลัง ไดแก จันทนแดง จันทนขาว คิง
ไคตน และตัวยาที่ชวยชูรส ชูกลิ่นไดแก ฝาง เปนตน และจากการติดตามมารดาหลังคลอดที่น้ํานมไมไหลที่มีการใชตํารับ
ยากระตุนน้ํานมหลังกลับจากรพ.1 สัปดาห พบวาน้ํานมไหลทุกรายโดยไหลปกติ 14 ราย (รอยละ12.22) ไหลดี 33 ราย
(รอยละ 52.38) ไหลมาก 16 ราย (รอยละ25.40) บางรายหายจากอาการวิงเวียน ปวดศีรษะ สะบัดรอน-หนาว เปนไข จาก

ตํารับยาขางตนสมุนไพรบางตัวหายากขึ้นในชุมชนและบางตํารับสมุนไพรมากเกินไป ผูวิจัยจึงไดรวมกับหมอพื้นบานตั้ง
ตํารับกลางขึ้น ไดแก พวงพี่ นมสาว ตองแลง สมัด สองฟา จันทนแดง จันทนขาวและฝาง เพื่อเปนตํารับกลางของ อ.ยาง
สีสุราช

ขอสรุป จากการศึกษาตํารับยาสมุนไพรกระตุนน้ํานมมารดาหลังคลอดพบวาเปนตํารับยาที่กระตุนน้ํานมไดจริง อีกทั้ง

บางตัวยาทําใหปองกันอาการที่อาจเกิดขึ้นได เชน ปวดศีรษะ วิงเวียน จึงนําสูการตั้งตํารับกลางเพื่อนําไปใชกระตุน
น้ํานมมารดาหลังคลอดที่เหมือนกันในชุมชนตอไป

30