Page 2 - จุลสารกรมการแพทย์แผนไทยฯ ปีที่3 ฉบับที่ 8 ประจำเดือน สิงหาคม 2563

เมื่อถึงวัยเจริญพันธุ์ สตรีเริ่มมีโลหิตระดูหรือประจำ�เดือน
เป็นปกติทุกเดือน ซึ่งเป็นสัญญ�ณที่บ่งบอกถึงคว�มพร้อมที่จะเป็น
ม�รด�ที่ส�ม�รถให้กำ�เนิดบุตรได้ต่อไป อย่�งไรก็ดีมีบ�งร�ยที่มี

คว�มผิดปกติของร่�งก�ยในช่วงที่มีโลหิตระดู ซึ่งคัมภีร์มห�โชตรัต
และตำ�ร�แพทย์ศ�สตร์สงเคร�ะห์ เล่มที่ 2 กล่�วถึงโลหิตและ
คว�มผิดปกติของร่�งก�ยที่เกิดขึ้นในช่วงที่มีโลหิตระดู 2 กลุ่มอ�ก�ร
ได้แก่ โลหิตปกติโทษ และโลหิตทุจริตโทษ ดังนี้

โลหิตปกติโทษ หม�ยถึง ระดูที่ม�พร้อมคว�มผิดปกติต่�ง ๆ แบ่งต�มส�เหตุก�รเกิดเป็น 5 ประเภท ได้แก่ 1) โลหิตปกติโทษเกิดจ�กหัวใจ
มีอ�ก�รใจสั่น หงุดหงิด โมโหง่�ย ต�มคัมภีร์มีก�รกล่�วถึงย�แก้อ�ก�รดังกล่�ว คือ ย�อุดมโอสถ (น้อย) 2) โลหิตปกติโทษเกิดจ�กกระดูก มีอ�ก�รปวด
ต�มข้อต�มกระดูก มีย�แก้อ�ก�รดังกล่�ว คือ ย�เทพนิมิตร และย�จิตรเกสร 3) โลหิตปกติโทษเกิดจ�กผิวเนื้อ มีอ�ก�รผดผื่นคัน ส�กช�ต�มผิว มีย�
แก้อ�ก�รดังกล่�ว คือ ย�เทพรังสฤษฎ์ และย�อุดมโอสถ (ใหญ่) 4) โลหิตปกติโทษเกิดจ�กเส้นเอ็น มีอ�ก�รปวด ตึงเส้นเอ็น ปวดศีรษะม�ก มีย�แก้อ�ก�ร
ดังกล่�ว คือ ย�จักรพรรดิ และย�มหิศรนิมิตร 5) โลหิตปกติโทษเกิดจ�กขั้วดี มีอ�ก�รไข้ คลั่งไคล้ ละเมอ เพ้อพก โกรธ ดุร้�ย มีย�แก้อ�ก�รดังกล่�ว
คือ ย�ปทุมเกสร และย�มห�ทิพรส
โลหิตทุจริตโทษ หม�ยถึง คว�มผิดปกติของระดู รวมถึงอ�ก�รต่�ง ๆ ที่เกิดร่วมกับคว�มผิดปกติของระดู ซึ่งตำ�ร�ย�ศิล�จ�รึกในวัดพระเชตุพน
วิมลมังคล�ร�ม ได้กล่�วว่� เป็นคว�มผิดปกติซึ่งเกิดกับสตรีที่มีส�มีแล้ว แบ่งต�มส�เหตุก�รเกิดเป็น 5 ประเภท ได้แก่ 1) โลหิตระดูร้�ง (สตรีมีระดูม�ไม่ปกติ
สีผิดปกติ เหม็นเน่�) 2) โลหิตคลอดบุตร (เมื่อคลอดบุตรแล้วโลหิตออกไม่หมด ไม่ได้อยู่ไฟหลังคลอดบุตร หรือโลหิตที่คั่งค้�งจ�กก�รแท้งบุตร)
3) โลหิตพิฆ�ตอันตกต้นไม้หรือถูกทุบถองโบยตี (เกิดก�รชำ้�ใน) 4) โลหิตเน่� (บ�งทีแล่นเข้�จับหัวใจ บ�งทีแล่นออกผิวเนื้อ ผุดเป็นวงต่�ง ๆ ทำ�ให้คัน)
และ 5) โลหิตตกหมกชำ้� (เหตุเพร�ะให้ย�น้อยกว่�กำ�ลังเลือด และโลหิต) สำ�หรับย�ที่เกี่ยวข้องกับโลหิตสตรีในบัญชีย�หลักแห่งช�ติ แบ่งเป็นกลุ่มต่�ง ๆ
ดังนี้
กลุ่มยาแก้ปวดประจ�าเดือน มีสมุนไพรที่เป็นส่วนประกอบ คือ ไพล ขับนำ้�ค�วปล�ในเรือนไฟ ช่วยให้มดลูกเข้�อู่ ต่�งกันที่ตัวย�ของทั้งสอง
ซึ่งมีฤทธิ์ต้�นก�รอักเสบและฤทธิ์คล�ยตัวของกล้�มเนื้อมดลูก และกล้�ม ตำ�รับมีคว�มแตกต่�งกัน มีร�ยง�นวิจัยตำ�รับย�ไฟประลัยกัลป์พบว่�
เนื้อเรียบอื่น ๆ ได้แก่ ยาประสะไพล เป็นตำ�รับย�ที่ใช้บรรเท�อ�ก�รปวด ยับยั้งทั้งคว�มถี่และคว�มแรงในก�รหดตัวของมดลูก และจ�กก�รวิจัย
ประจำ�เดือน ระดูม�ไม่สมำ่�เสมอหรือม�น้อยกว่�ปกติ ขับนำ้�ค�วปล� ตำ�รับย�ไฟห้�กองต่อมดลูกในหนูแร็ตที่แยกออกจ�กตัว พบว่�ส�รสกัด
ในหญิงหลังคลอดบุตร มีก�รศึกษ�ง�นวิจัยพบว่�ส�รสกัดประสะไพล ตำ�รับย�ไฟห้�กอง ไม่มีผลเปลี่ยนแปลงคว�มแรงในก�รหดตัวของมดลูก
มีประสิทธิผลในก�รลดอ�ก�รปวดประจำ�เดือนชนิดปฐมภูมิไม่แตกต่�ง แต่มีผลลดคว�มถี่ในก�รหดตัวของมดลูก ยาสตรีหลังคลอด เป็นย�ที่
จ�ก Mefenamic acid และไม่มีอ�ก�รข้�งเคียงที่รุนแรง และ ยาเลือดงาม ใช้แทนก�รอยู่ไฟของหญิงหลังคลอด มีสรรพคุณ ขับนำ้�ค�วปล�
เป็นเภสัชตำ�รับโรงพย�บ�ลของโรงพย�บ�ลกุดชุม จ.ยโสธร มีสรรพคุณ บำ�รุงเลือด ช่วยให้มดลูกเข้�อู่เร็วในหญิงหลังคลอด
บรรเท�อ�ก�รปวดประจำ�เดือน มีก�รศึกษ�ฤทธิ์ต้�นก�รอักเสบ กลุ่มบ�ารุงโลหิต สรรพคุณ บำ�รุงโลหิต มีสมุนไพรที่เป็น
ในหลอดทดลอง พบว่�ส�รสกัดชั้นเอท�นอลของพริกไทย ขิง มะกรูด ส่วนประกอบสำ�คัญ คือ ฝ�ง และตัวย�อื่น ๆ ส่วนใหญ่ย�สตรีที่ระบุใน
และตำ�รับย�เลือดง�ม มีฤทธิ์ต้�นก�รอักเสบ บัญชีย�หลักแห่งช�ติประกอบด้วยสมุนไพรที่มีรสร้อน เช่น เจตมูลเพลิง
กลุ่มยาส�าหรับหลังคลอด มีสมุนไพรที่เป็นส่วนประกอบ คือ พริกไทย ขิง ดีปลี ในท�งก�รแพทย์แผนไทย ย�รสร้อนกลุ่มในย�สตรี
พริกไทยล่อน มีฤทธิ์เพิ่มก�รไหลเวียนของเลือดที่ไปยังมดลูก ใช้แก้ว�ตะสมุฏฐ�น (ธ�ตุลม) และบำ�รุงธ�ตุ (ไฟธ�ตุ) ช่วยขับโลหิตระดู
ฤทธิ์ระงับปวด ฤทธิ์ต้�นก�รอักเสบ และมีฤทธิ์ต้�นอนุมูลอิสระ ได้แก่ รักษ�อ�ก�รและบำ�รุง (บำ�รุงเลือดและบำ�รุงธ�ตุ) ห้ามใช้ยาสตรี ในหญิง
ยาปลูกไฟธาตุ ต�มคัมภีร์มห�โชตรัต มีสรรพคุณดั้งเดิมคือโลหิตง�ม ตกเลือดหลังคลอด หญิงตั้งครรภ์ และผู้ที่มีไข้
ถ้�ไม่มีระดูให้มีระดูม� ถ้�แม่ลูกอ่อนกินมีนำ้�นมม�ก แพทย์แผนไทยดั้งเดิม กรณีที่มีปัญหาหรือข้อสงสัยเพิ่มเติม ควรปรึกษ�เภสัชกร หรือ
ใช้เป็นย�แทนก�รอยู่ไฟของหญิงหลังคลอด และในบัญชีย�หลักแห่งช�ติ แพทย์แผนไทย เพื่อให้มีประสิทธิผลดี และมีคว�มปลอดภัยจ�กก�ร
ระบุสรรพคุณเป็นตำ�รับกระตุ้นนำ้�นม กระจ�ยเลือดลมในหญิงหลังคลอด ใช้ย�แผนไทย
ยาไฟประลัยกัลป์ และยาไฟห้ากอง ทั้งสองตำ�รับนี้เป็นตำ�รับ

เอกสารอ้างอิง
1. พิศณุประส�ทเวช, พระย�. แพทย์ศ�สตร์สงเคร�ะห์ เล่ม 2. กรุงเทพฯ: โรงพิมพ์ศุภก�รจำ�รูญ ถนนอัษฏ�งค์; ร.ศ. 126.
2. ประก�ศคณะกรรมก�รพัฒน�ระบบย�แห่งช�ติ เรื่อง บัญชีย�หลักแห่งช�ติ พ.ศ. 2562. (2562, 14 มีน�คม). ร�ชกิจจ�นุเบกษ�. เล่ม 136 ตอนพิเศษ 95ง.
หน้� 8. (เอกส�รแนบท้�ยประก�ศ หน้� 270)
3. ฐ�นข้อมูลเครื่องย�สมุนไพร คณะเภสัชศ�สตร์ มห�วิทย�ลัยอุบลร�ชธ�นี. ไพล พริกไทยล่อน ฝ�ง. [อินเตอร์เน็ต]. [วันที่เข้�ถึง 20 กรกฎ�คม 2563];
ที่ม�: http://www.thaicrudedrug.com/main.php.